Open Journal Systems

A motivação das decisões sobre revista nas primeiras décadas dos Supremos Tribunais de Justiça no Brasil e em Portugal (1834–1866)

António Manuel Hespanha, Walter Guandalini Junior

Resumo


No presente estudo realiza-se uma análise comparativa das motivações empregadas nas decisões proferidas em recursos de revista pelos Supremos Tribunais de Justiça do Brasil e de Portugal, na segunda metade do século XIX. Para isso se contextualiza historicamente o entendimento doutrinário predominante nas culturas jurídicas dos dois países acerca do dever de motivação das sentenças, verificando-se que na sociedade do antigo regime o dever de motivação era considerado instrumento acessório, necessário somente para a preservação do direito régio. Em seguida, emprega-se o método de análise de conteúdo para avaliar suas especificidades quanto às características dos recursos (origem, matéria, fundamentação) e das partes recorrentes (gênero, estatuto social). Foram identificadas correlações entre as características dos recorrentes, as matérias recorridas e os tipos de fundamentação empregados, e ao final concluiu-se que as decisões proferidas no período indicam tratar-se de uma jurisprudência de transição, a meio caminho entre a fundamentação pluralista do antigo regime e a fundamentação legalista típica da modernidade.

Palavras-chave


Motivação das decisões. Recurso de revista. Supremo Tribunal de Justiça. Brasil. Portugal.

Texto completo:

PDF

Referências


Accursio, Francesco. “Glossa a C.7.45.12,” in Codicis D.N. Iustiniani sacratissimi principis, Imperatoris Augusti, Libri IX. Venetiis, 1592.

Aliste Santos, Tomás-Javier. La motivación de las resoluciones judiciales. Madrid-Barcelona: Marcial Pons, 2011.

Baldo degli Ubaldi. Commentaria in vi. vii. viii. ix. x. et xi. Codicis lib. Venetiis. 1572.

Barbosa, Manuel. Remissiones doctorum ad contractus, ultimas voluntates, et delicta spectantes in librum quartum, et quintum Ordinationum Regiarum Lusitanorum, cum concordantijs utriusque juris, legum partitarum, ac novae recopilationis Hispanorum, Ulyssipone: Ex officina Petri Craesbeeck (vols. 1 a 3: http://purl.pt/14212, 28.4.2014; vols. 4 e 5: http://purl.pt/14129, 14.01.2014), 1618.

Barros Corte Real, A. X. e Cardoso Castello Branco, J. M. (dir). Collecção dos accordaos que contêem materia legislativa proferidos pelo Supremo Tribunal de Justiça desde a epocha da sua instalação. Lisboa: Imprensa Nacional, 1859-1884.

Bártolo de Sassoferrato. In Primam Infortiati Partem. Venetiis, 1585.

Beirão, Francisco António da Veiga. Organização judicial. Proposta apresentada à Câmara dos Senhores Deputados […] pelo ministro e secretário de Estado dos negócios eclesiásticos e da justiça. Lisboa: Imprensa Nacional, 1887.

Biscotti, Barbara. “Dispositivo e parte motiva nella sentenza: idee vecchie e nuove,” in Il giudice privato nel processo civile romano. Omaggio ad Alberto Burdese (Padova: CEDAM, 2012), 273-331.

Cambanis, Vitale de. Aureus clausularum omnigenarum tractatus. Parisiis, 1515.

Caminha, Gregório Martins. Tratado da forma dos libelos, das alegações judiciais, do processo do juízo secular, e eclesiástico, e dos contratos, com suas glossas. Coimbra: Oficina dos Irmãos e Sobrinho Ginioux, 1746.

Castro, Pauli de. Clarissimi iuris utriusque doctoris Pauli Castrensis Commentariurum in codicem iustinianum pars secunda. Lugduni, 1544.

Costa, Afonso. Lições de organização judiciária. Coimbra, 1898.

De Luca, Giovanni Battista. Discorso dello stile legale cioè del modo col quale i professori della facoltà legale, cosi auvocati, e procuratori, come giudici, e consiglieri, & anche i cattedratici, o lettori, debbano trattare in scritto, & in voce delle materie giuridiche, giudiziali, & estragiudiziali. Dell’ eminentissimo cardinali de Luca, autore del teatro della verita et della giustitia. Colonia Allobrogum: J. A. Cramer, 1697.

Duarte Nazareth, Francisco. Elementos do processo civil. 4. ed. Coimbra: Augusto Orcel, 1866.

Ferraz, J. M. Commentario à lei de 19 de Maio de 1832, sobre a competência do Supremo Tribunal de Justiça. Lisboa, 1841.

Gil, Pedro Ortego. “Sentencias criminales en Castilla: entre jueces y abogados,” in: Clio y crimen, nº 10 (Santiago de Compostella: Universidad de Santiago de Compostela, 2013), 359-372.

Gonçalves da Silva, Manuel. Commentaria ad Ordinationes Regni Portugalliae. Ulyssipone Occidentali, 1731.

Gorla, Gino. “La motivation des jugements,” in Foro italiano, 1979, V, col. 24, 1979.

Gorla, Gino. “Sulla via dei motivi delle sentenze: lacune e trappole,” in Foro italiano, 1980, V, col. 205 et seq.

Hespanha, António Manuel. “Os sentidos da motivação das sentenças na literatura jurídica pré-moderna,” in: O dever de fundamentação no novo CPC: análises em torno do artigo 489 (Fernando Andreoni e Tiago Gagliano Pinto, orgs.) (Rio de Janeiro: Lumen Juris, 2015a), 27-39.

Hespanha, António Manuel. Como os juristas viam o mundo. 1550-1750, Direitos, estados, pessoas, coisas, contratos, ações e crimes. Create Space-Amazon, 2015b.

Hocks, Stephan. Gerichtsgeheimnis und Begründungszwang: zur Publizität der Entscheidungsgründe im Ancien Régime und im frühen 19. Jahrhundert. Frankfurt/Main: Vittorio Klostermann, 2002.

Lobão, Manoel de Almeida e Sousa de. Segundas Linhas sobre o Processo Civil, ou antes adições às Primeiras do Bacharel Joaquim José Caetano Pereira e Sousa. Lisboa: Imprensa Nacional, 1855.

Lopes Praça, José Joaquim. Estudos sobre a Carta Constitucional de 1826 e Acto Adicional de 1852. Coimbra: Imprensa Literaria, 1878.

Lorente, Marta e Garriga, Carlos. “El juez y la ley: la motivación de las sentencias (Castilla, 1489-España, 1855),” in Anuario de la Facultad de Derecho de la Universidad Autónoma de Madrid, 1, 1997, 97-144.

Macedo, António de Sousa, Decisiones Supremi Senatus Justitiae Lusitaniae, & supremi Consilij Fisci, ac patrimonij Regij, cum gravissimis Collegis decretae […]. Ulyssipone: Henrici Valente de Oliveira, 1660.

Mafra, Manuel da Silva. Jurisprudência dos Tribunais, compilada os accórdãos dos tribunais superiores desde 1841. Rio de Janeiro: B. L. Garnier, 1867.

Melo Freire dos Reis, Pascoal José. Institutiones Iuris Civilis Lusitani. Coimbra: Typ. regalis Academiae scientiarum, 1789.

Mendes de Castro, Manuel. Practica lusitana, advocatis, judicibus, utroque foro quotidie versantibus admodum utilis, & necessaria, in quinque libros divisa, cum ducentibus, et quadraginta novissimis Senatus Decisionibus, et centum contra cautellis. Olysipone: Georgium Rodericum, 1619.

Moraes de Carvalho, Alberto Antonio. Praxe Forense, ou Diretório Prático do Processo Civil Brasileiro conforme a atual legislação do império. Rio de Janeiro: Laemmert, 1850.

Oberto, Giacomo. La motivazione delle sentenze civili in europa: spunti storici e comparatistici. 2008. https://bit.ly/2xA1Jab.

Pegas, Manuel Álvares. Commentaria ad Ordinationes. Ulyssipone, 1729.

Pereira e Sousa, Joaquim José Caetano. Primeiras Linhas sobre o Processo Criminal. 3. ed. Lisboa: Tipografia Rollandiana, 1820.

Pereira e Sousa, Joaquim José Caetano. Primeiras Linhas sobre o Processo Civil. 4. ed. Lisboa: Imprensa Nacional, 1834.

Pereira, Bento. Promptuarium Juridicum. Ulyssipone: Typographia Dominici Carneiro, 1664.

Pimenta Bueno, José António. Apontamentos sobre as Formalidades do Processo Civil. Rio de Janeiro: Typographia Nacional, 1858.

Pimenta Bueno, José António. Direito publico brasileiro e analyse da Constituição do Império. Rio de Janeiro: Typ. Imp. e Const. de J. Villeneuve e Comp., 1857.

Portugal, Domingos Antunes. Tractatus de donationibus regiis. Ulyssipone: Ioannis Costa, 1699.

Ranieri, Filippo. El estilo judicial español y su influencia en la Europa del Antiguo Régimen, Antonio Pérez Martín, España y Europa, un pasado jurídico común. Actas del I Simposio Internacional del Instituto de Derecho Común, Murcia, 1986, 101-118.

Reis, José Alberto dos. Organização judicial – Lições feitas ao curso do 4º ano Jurídico de 1908 a 1909. Coimbra: Imprensa Acadêmica, 1909.

Ribas, Antonio Joaquim. Consolidação das Leis do Processo Civil. Rio de Janeiro: Dias da Silva Junior, 1879.

Sá, Eduardo Dally Alves de. Supremo Tribunal de Justiça. Evolução histórica d’esta instituição e apreciação da sua essencia e modo de ser actual. Estudo sobre a cassação e o tribunal das revistas em Portugal. Lisboa: Imprensa Nacional, 1872.

Scholz, Johannes-Michael. “Motiva sunt pars sententiae. Urteilsbegründung in Aragon (16.-18. Jahrhundert),” in La formazione storica del diritto moderno in Europa (Bruno Paradisi, org.). Firenze: Olschki, 1977, vol. II, 581-598.

Slemian, Andréa. “As monarquias constitucionais e a justiça, de Cádis ao Novo Mundo: o caso da motivação das sentenças no Império do Brasil (c.1822-1850)”. Dimensões, v. 39, jul.-dez. 2017, 17-51.

Taruffo, M. “La motivazione della sentenza civile tra diritto comune e iluminismo,” in: Rivista di Diritto Processuale, 1974, 279 et seq.

Tomás, Manuel Fernandes. Repertório geral, ou índice alphabetico das leis extravagantes do Reino de Portugal. Coimbra: Real Imprensa da Universidade, 1815-1819.

Valasco, Alvaro. Decisiones consultationum ac rerum judicatarum in regno Lusitaniae. Ulyssipone: B. Albinum, 1597.

Valasco, Thomé. Allegationes super varias materias. Ulyssipone: Sumptibus Francisci de Sousa & Antonij Leite Pereyra, 1679.

Velasco, Gabriel Alvarez. Judex perfectus seu de judice perfecto […]. Lugduni: Horatio Boissat, 1612.

Villar, Alfonso Murillo. “Antecedentes históricos de la obligación de motivar las decisiones judiciales en el derecho español,” in Teoria e Storia del Diritto Privato (Rivista Internazionale di Diritto Privato), 5, 2012.




DOI: http://dx.doi.org/10.5380/rfdufpr.v65i1.68498